Ο προϋπολογισμός της ΕΕ
Ο προϋπολογισμός της ΕΕ συνδυάζει πόρους σε επίπεδο ΕΕ και επιτρέπει στις χώρες της ΕΕ να επιτύχουν περισσότερα από όσα θα μπορούσαν να επιτύχουν αν ενεργούσαν μεμονωμένα, για παράδειγμα με τη χρηματοδότηση υποδομών ή ερευνητικών έργων.
Ο προϋπολογισμός της ΕΕ χρησιμοποιείται κυρίως για επενδύσεις και συμπληρώνει τους εθνικούς προϋπολογισμούς. Κύριος στόχος του είναι η τόνωση της ανάπτυξης και της ανταγωνιστικότητας σε ευρύτερο επίπεδο ΕΕ. Χρησιμοποιείται μόνον όταν είναι αποτελεσματικότερο να αναλαμβάνονται πρωτοβουλίες σε ενωσιακό επίπεδο παρά σε τοπικό, περιφερειακό ή εθνικό επίπεδο.
Χρηματοδοτεί έργα και δραστηριότητες που επικεντρώνονται
- στην ανάπτυξη αγροτικών περιοχών και λιγότερο ανεπτυγμένων περιφερειών
- στην προστασία του περιβάλλοντος
- στη στήριξη των εκπαιδευτικών και ερευνητικών προγραμμάτων της ΕΕ (Erasmus+ και «Ορίζων»)
- στην προστασία των εξωτερικών συνόρων της Ένωσης
- στην προώθηση της διεθνούς ανάπτυξης
- στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Ορισμένα παραδείγματα της χρήσης του προϋπολογισμού της ΕΕ
Επί του παρόντος, οι χώρες της ΕΕ συμφωνούν επί ενός μακροπρόθεσμου προϋπολογισμού που καλύπτει αρκετά έτη. Στο πλαίσιο αυτό, κάθε χρόνο καταρτίζεται και συμφωνείται ετήσιος προϋπολογισμός, ο οποίος κατανέμει τη χρηματοδότηση σε συγκεκριμένα έργα, προγράμματα και ανάγκες σύμφωνα με τον μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό.
Μακροπρόθεσμος προϋπολογισμός
Ο μακροπρόθεσμος προϋπολογισμός —γνωστός ως Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ)— καθορίζει τις προτεραιότητες και τα όρια δαπανών για αρκετά έτη. Καθορίζει τα μέγιστα ετήσια ποσά για το σύνολο των δαπανών της ΕΕ και τις κύριες κατηγορίες δαπανών. Βοηθά επίσης την ΕΕ να προγραμματίζει τα χρηματοδοτικά προγράμματά της αρκετά χρόνια νωρίτερα.
Ο ισχύων μακροπρόθεσμος προϋπολογισμός καλύπτει την περίοδο 2021-2027. Είναι το αποτέλεσμα διαπραγματεύσεων μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου βάσει πρότασης της Επιτροπής.
Ο μακροπρόθεσμος αυτός προϋπολογισμός, μαζί με το ταμείο ανάκαμψης NextGenerationEU, που δημιουργήθηκε μετά την πανδημία COVID-19, ανέρχεται σε περίπου 2 τρισεκατομμύρια ευρώ σε τρέχουσες τιμές.
Οι διαπραγματεύσεις για τον μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό αρχίζουν λίγα χρόνια πριν από την πραγματική έγκρισή του.
Η Επιτροπή ξεκινά την επίσημη διαδικασία παρουσιάζοντας δέσμη προτάσεων για τον επόμενο μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό. Η δέσμη αυτή περιλαμβάνει προτάσεις για:
- νομική πράξη (κανονισμός) που καθορίζει το ποσό που μπορεί να δαπανήσει η ΕΕ («κανονισμός για το ΠΔΠ»)
- απόφαση που καθορίζει τις πηγές εσόδων της ΕΕ («απόφαση για τους ιδίους πόρους»)
- νομοθεσία σε συγκεκριμένους τομείς, η οποία διέπει όλα τα χρηματοδοτικά προγράμματα της ΕΕ.
Το Συμβούλιο της ΕΕ προετοιμάζει τη θέση του με βάση τις προτάσεις της Επιτροπής. Προσδιορίζει τα σημεία στα οποία απαιτείται πολιτική κατεύθυνση και καθορισμός προτεραιοτήτων από τους ηγέτες της ΕΕ. Τα πορίσματά του βοηθούν τους ηγέτες της ΕΕ στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο να καταρτίσουν το σχέδιο συμπερασμάτων τους για τη δέσμη μέτρων. Με τον τρόπο αυτό παρέχεται πολιτική καθοδήγηση σχετικά με τα κύρια στοιχεία του προϋπολογισμού, γεγονός που επιτρέπει στο Συμβούλιο να καταλήξει στη θέση του.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εγκρίνει επίσης θέση σχετικά με τις προτάσεις της Επιτροπής.
Μόλις διατυπώσουν τη θέση τους όλα τα μέρη, αρχίζουν οι διαπραγματεύσεις μεταξύ του Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, με στόχο την επίτευξη κοινής συμφωνίας.
Μόλις επιτευχθεί συμφωνία, ο μακροπρόθεσμος προϋπολογισμός εγκρίνεται με ειδική νομοθετική διαδικασία. Όσον αφορά τις 2 κύριες νομικές πράξεις:
Ο κανονισμός για το ΠΔΠ εγκρίνεται αφού:
- επιτευχθεί ομοφωνία στο Συμβούλιο για τη συμφωνία που επιτεύχθηκε κατά τις διαπραγματεύσεις
- το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εγκρίνει την ολοκλήρωση της διαδικασίας λήψης αποφάσεων (μπορεί να εγκρίνει ή να απορρίψει τη θέση του Συμβουλίου, αλλά δεν μπορεί να την τροποποιήσει).
Πριν από την έναρξη ισχύος της απόφασης για τους ίδιους πόρους, απαιτείται:
- ομόφωνη συμφωνία στο Συμβούλιο
- γνώμη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου
- έγκριση από κάθε χώρα της ΕΕ σύμφωνα με τις οικείες συνταγματικές απαιτήσεις (π.χ. από τα εθνικά κοινοβούλια)
Εάν χρειαστεί, ο μακροπρόθεσμος προϋπολογισμός μπορεί να αναθεωρηθεί κατά τη διάρκεια της ζωής του, εάν προκύψουν πρωτοφανείς και απροσδόκητες νέες προκλήσεις.
Για παράδειγμα, αυτό συνέβη για την περίοδο 2021-27 μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, τον υψηλό πληθωρισμό και τα υψηλά επιτόκια, καθώς και τις προκλήσεις που σχετίζονται με τη μετανάστευση. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή πρότεινε αναθεώρηση του προϋπολογισμού το 2023 και το Συμβούλιο την ενέκρινε μετά την έγκριση του Κοινοβουλίου το 2024.
Χρονοδιάγραμμα των διαπραγματεύσεων για το ΠΔΠ της περιόδου 2021-27
Ετήσιος προϋπολογισμός
Κάθε χρόνο διεξάγεται διαπραγμάτευση και εγκρίνεται νέος ετήσιος προϋπολογισμός. Στο πλαίσιο αυτό καθορίζονται οι δαπάνες και τα έσοδα για το οικονομικό έτος εντός των ποσών που συμφωνήθηκαν στο πλαίσιο του μακροπρόθεσμου προϋπολογισμού.
Η Επιτροπή υποβάλλει σχέδιο προϋπολογισμού, το οποίο στη συνέχεια αποτελεί αντικείμενο διαπραγμάτευσης και έγκρισης από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο. Η Επιτροπή είναι υπεύθυνη για την εκτέλεση του προϋπολογισμού.
Ανάλογα με το είδος της σχετικής χρηματοδότησης, η διαχείριση του προϋπολογισμού της ΕΕ μπορεί να γίνει είτε
- από κοινού από την Επιτροπή και τις εθνικές αρχές
- απευθείας από την Επιτροπή
- έμμεσα από άλλες αρχές εντός ή εκτός της ΕΕ.
Οι χώρες της ΕΕ και η Επιτροπή μοιράζονται την ευθύνη για την εκτέλεση του μισού περίπου του προϋπολογισμού.
Πώς γίνεται η διαπραγμάτευση και η έγκριση του ετήσιου προϋπολογισμού
Ο ετήσιος προϋπολογισμός της ΕΕ αποφασίζεται από κοινού από το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο. Καταρτίζεται και αποτελεί αντικείμενο διαπραγμάτευσης κατά το έτος που προηγείται της εφαρμογής του.
- Έως την 1η Ιουλίου, όλα τα θεσμικά όργανα της ΕΕ αποστέλλουν στην Επιτροπή την κατάσταση με τις προβλέψεις τους.
- Έως την 1η Σεπτεμβρίου, η Επιτροπή υποβάλλει το σχέδιο ετήσιου προϋπολογισμού της στο Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο με βάση τον ισχύοντα κανονισμό για το ΠΔΠ και τις κατευθυντήριες γραμμές του προϋπολογισμού για το επόμενο έτος. Τις περισσότερες φορές, η Επιτροπή παρουσιάζει το σχέδιο προϋπολογισμού ήδη από τον Ιούνιο.
- Έως την 1η Οκτωβρίου, το Συμβούλιο εγκρίνει τη θέση του σχετικά με το σχέδιο προϋπολογισμού (συμπεριλαμβανομένων των τροποποιήσεων).
- Εντός 42 ημερών το Κοινοβούλιο λαμβάνει θέση (συμπεριλαμβανομένων τυχόν τροπολογιών).
Μετά την υποβολή του σχεδίου και την έγκριση των θέσεων, τα επόμενα βήματα εξαρτώνται από τον τρόπο και τον χρόνο επίτευξης συμφωνίας.
Εάν το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο διαφωνήσουν:
- συγκαλείται «επιτροπή συνδιαλλαγής» με εκπροσώπους τόσο του Κοινοβουλίου όσο και του Συμβουλίου. Η επιτροπή αυτή είναι επιφορτισμένη με την επίτευξη συμφωνίας επί κοινού σχεδίου εντός 21 ημερών από την έγκριση της θέσης του Κοινοβουλίου
- στη συνέχεια, το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο έχουν προθεσμία 14 ημερών για να εγκρίνουν ή να απορρίψουν το κοινό σχέδιο.
Τα αποτελέσματα του ελέγχου μπορεί να είναι τρία:
- Εάν το κοινό σχέδιο εγκριθεί τόσο από το Κοινοβούλιο όσο και από το Συμβούλιο: ο προϋπολογισμός εγκρίνεται από το Κοινοβούλιο
- Εάν το Συμβούλιο απορρίψει το κοινό σχέδιο: το Κοινοβούλιο μπορεί ακόμη να εγκρίνει τον προϋπολογισμό, αλλά μόνον αν η πλειοψηφία των βουλευτών του ΕΚ, η οποία αντιπροσωπεύει το 60 % των ψηφισάντων, ψηφίσει υπέρ
- Αν το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο απορρίψουν αμφότερα το κοινό σχέδιο ή δεν συμφωνήσουν: ο προϋπολογισμός απορρίπτεται και η Επιτροπή πρέπει να υποβάλει νέο σχέδιο προϋπολογισμού
Όπως συμβαίνει και με τον μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό, ο ετήσιος προϋπολογισμός μπορεί να τροποποιηθεί ώστε να ανταποκρίνεται σε απρόβλεπτες περιστάσεις ή να λάβει υπόψη νέες πληροφορίες που δεν ήταν διαθέσιμες κατά τον χρόνο υποβολής της πρότασης της Επιτροπής.
Αυτό μπορεί να λάβει τη μορφή «διορθωτικής επιστολής» (εάν ο προϋπολογισμός δεν έχει εγκριθεί) ή διορθωτικού προϋπολογισμού (κατά την εκτέλεση). Οι κανόνες που ακολουθούνται είναι οι ίδιοι που ισχύουν για τον μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό.
Χρονοδιάγραμμα των διαπραγματεύσεων για τον ετήσιο προϋπολογισμό
Περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τον τρόπο κατάρτισης του ετήσιου προϋπολογισμού