Budżet UE
Budżet unijny umożliwia połączenie zasobów na poziomie europejskim. Dzięki temu kraje UE mogą razem osiągnąć więcej niż w pojedynkę. Budżet ten pomaga również zaoszczędzić środki publiczne, gdyż finansowane są z niego projekty w dziedzinie infrastruktury i programy badawcze. Pozwala to wykorzystać efekt mnożnikowy stosunkowo niewielkich inwestycji na poziomie UE, a jednocześnie zapobiec duplikowaniu działań na poziomie krajowym.
Budżet UE jest przede wszystkim budżetem inwestycyjnym, który uzupełnia budżety krajów UE, ponieważ jego głównym celem jest pobudzenie wzrostu gospodarczego i konkurencyjności na szerszym poziomie europejskim. Jest on wykorzystywany jedynie wtedy, gdy wydatki poniesione na poziomie unijnym przynoszą więcej korzyści, niż przyniosłyby na poziomie lokalnym, regionalnym lub krajowym. Z budżetu UE finansowane są działania w obszarach takich jak:
- rozwój obszarów wiejskich
- promowanie spójności i ochrona środowiska
- wspieranie unijnych programów edukacyjnych i badawczych (Erasmus i „Horyzont”)
- ochrona granic zewnętrznych
- intensywniejsza współpraca na rzecz rozwoju
- promowanie praw człowieka.
Jakie korzyści przynosi budżet UE – przykłady
Budżet długoterminowy
Długoterminowy budżet, czyli „wieloletnie ramy finansowe” (WRF), obejmuje zazwyczaj priorytety i pułapy wydatków na okres siedmiu lat. W WRF określone są maksymalne roczne kwoty („pułapy”) dla całościowych wydatków UE oraz główne kategorie wydatków („działy”). Ramy te umożliwiają Unii planowanie wykorzystania środków budżetowych z kilkuletnim wyprzedzeniem.
Obecnie obowiązują WRF na lata 2021–2027. Zostały one wynegocjowane w rozmowach między Parlamentem Europejskim, Radą i Komisją.
Budżet roczny
Co roku negocjowany jest i przyjmowany nowy budżet roczny. Określa się w nim wydatki i dochody na dany rok budżetowy do wysokości ustalonej w obowiązujących WRF.
Ustalenie wielkości budżetu rocznego i sposobu jego rozdzielenia należy do Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji. Jednak na mocy Traktatów (art. 17 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, art. 317 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej) odpowiedzialność za wykonanie budżetu spoczywa na Komisji. W zależności od charakteru danych środków budżetem UE mogą zarządzać albo wspólnie Komisja i organy krajowe, albo bezpośrednio Komisja, albo pośrednio inne organy w UE lub poza nią. Kraje UE i Komisja odpowiadają wspólnie za wykonanie około 80 proc. budżetu.
Proces negocjacji dotyczących budżetu długoterminowego
Prezentacja budżetu
Proces negocjacji dotyczących budżetu długoterminowego rozpoczyna się kilka lat przed jego faktycznym przyjęciem.
Komisja rozpoczyna ten formalny proces, przedstawiając swój pakiet WRF.
Pakiet ten zawiera propozycje dotyczące:
- rozporządzenia w sprawie WRF, w którym ustalone jest, ile UE może wydać
- decyzji w sprawie zasobów własnych, w której określa się źródła dochodów UE
- prawodawstwa sektorowego regulującego wszystkie programy unijne.
Negocjacje w sprawie budżetu
Rada UE przygotowuje swoje stanowisko, określając w nim kwestie wymagające impulsu politycznego i ustalenia priorytetów przez przywódców krajów UE. Jej wnioski pomagają Radzie Europejskiej w opracowaniu projektu konkluzji w sprawie pakietu WRF.
Przywódcy krajów UE zgromadzeni w Radzie Europejskiej udzielają wskazówek politycznych dotyczących głównych elementów budżetu długoterminowego, aby umożliwić Radzie zajęcie stanowiska.
Z kolei Parlament Europejski przyjmuje stanowisko w odniesieniu do wniosku Komisji. Trójstronne negocjacje z Parlamentem Europejskim rozpoczynają się po uzgodnieniu stanowiska przez Radę Europejską, co ma pozwolić uzyskać zgodę Parlamentu Europejskiego.
Przyjęcie budżetu
Budżet długoterminowy zostaje następnie przyjęty zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą.
Rozporządzenie w sprawie WRF zostaje przyjęte po tym, jak:
- osiągnięto jednomyślność w Radzie
- Parlament Europejski wyraził zgodę na zakończenie procesu decyzyjnego (Parlament Europejski może zatwierdzić lub odrzucić stanowisko Rady, ale nie może wprowadzić do niego poprawek).
Zanim decyzja w sprawie zasobów własnych wejdzie w życie, wymaga:
- jednomyślności w Radzie
- opinii Parlamentu Europejskiego
- zatwierdzenia przez każdy kraj UE zgodnie z jego wymogami konstytucyjnymi.
Coroczny proces negocjacji budżetowych
Podstawa prawna
O rocznym budżecie UE decydują wspólnie Parlament Europejski i Rada. Zastosowanie ma procedura ustanowiona w art. 314 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Jest ona realizowana w roku poprzedzającym wykonanie budżetu.
Standardowa procedura budżetowa
- Do 1 lipca wszystkie instytucje UE przesyłają Komisji swoje preliminarze dochodów i wydatków, sporządzone zgodnie z ich procedurami wewnętrznymi.
- Do 1 września Komisja przedkłada Parlamentowi Europejskiemu i Radzie projekt budżetu rocznego oparty na obowiązującym rozporządzeniu w sprawie WRF i wytycznych budżetowych na nadchodzący rok. W praktyce Komisja stara się przedstawić projekt budżetu w czerwcu.
- Do 1 października Rada przyjmuje stanowisko w sprawie projektu budżetu (wraz z poprawkami).
- Przed upływem 42 dni stanowisko przyjmuje Parlament Europejski (również wraz z poprawkami).
Jeśli Parlament Europejski i Rada nie mogą dojść do porozumienia:
- Zwołuje się komitet pojednawczy, w którego skład wchodzą przedstawiciele obu tych instytucji. Jego zadaniem jest osiągnięcie porozumienia w sprawie wspólnego projektu w terminie 21 dni od przyjęcia stanowiska przez Parlament Europejski.
- Na zatwierdzenie lub odrzucenie wspólnego projektu Parlament Europejski i Rada mają 14 dni.
Jeżeli wspólny projekt został zatwierdzony:
- Parlament Europejski przyjmuje budżet roczny.
Jeśli Rada odrzuciła wspólny projekt:
- Parlament Europejski może mimo to przyjąć budżet, ale jedynie określoną większością głosów (większość głosów członków i trzy piąte oddanych głosów).
Jeżeli zarówno Parlament Europejski, jak i Rada odrzucą wspólny projekt lub nie osiągną porozumienia:
- Budżet zostaje odrzucony, a Komisja musi przedłożyć nowy projekt budżetu.
Budżet roczny może zostać zmieniony w reakcji na nieprzewidziane okoliczności lub w świetle informacji niedostępnych w momencie przedstawienia projektu przez Komisję. Może to nastąpić poprzez list w sprawie poprawek (jeżeli nie doszło jeszcze do ostatecznego przyjęcia budżetu) lub poprzez budżet korygujący (jeżeli rozpoczęło się wykonanie budżetu). Zarówno list w sprawie poprawek, jak i budżet korygujący podlegają tym samym przepisom proceduralnym co budżet ogólny.