Budżet UE
Budżet unijny umożliwia połączenie zasobów na poziomie UE. Dzięki temu kraje UE mogą razem osiągnąć więcej niż w pojedynkę. Przykładem może być finansowanie projektów infrastrukturalnych lub badawczych.
Budżet UE jest przede wszystkim budżetem inwestycyjnym, który uzupełnia budżety krajowe. Jego głównym celem jest pobudzenie wzrostu gospodarczego i konkurencyjności na szerszym poziomie unijnym. Jest on wykorzystywany jedynie wtedy, gdy zarządzanie inicjatywami ma większy sens na szczeblu unijnym niż na poziomie lokalnym, regionalnym lub krajowym.
Z budżetu UE finansowane są projekty i działania w obszarach takich jak:
- rozwój obszarów wiejskich i regionów słabiej rozwiniętych
- ochrona środowiska
- wspieranie unijnych programów edukacyjnych i badawczych (np. Erasmus+ i „Horyzont Europa”)
- ochrona granic zewnętrznych UE
- promowanie międzynarodowego rozwoju
- promowanie poszanowania praw człowieka.
Jakie korzyści przynosi budżet UE – przykłady
Kraje UE uzgadniają budżet długoterminowy obejmujący kilka lat. Stanowi on ramy dla sporządzanego i uzgadnianego co roku budżetu rocznego, z którego środki są przeznaczane na konkretne projekty, programy i potrzeby zgodnie z założeniami budżetu długoterminowego.
Budżet długoterminowy
Budżet długoterminowy, czyli „wieloletnie ramy finansowe” (WRF), wyznacza priorytety i pułapy wydatków na okres kilku lat. W WRF określone są maksymalne roczne kwoty dla całościowych wydatków UE oraz główne kategorie wydatków. Ramy te umożliwiają też Unii planowanie wykorzystania środków budżetowych z kilkuletnim wyprzedzeniem.
Obecnie obowiązuje budżet długoterminowy na lata 2021–2027. Został on wynegocjowany w rozmowach między Parlamentem Europejskim i Radą, które odbyły się w oparciu o wniosek Komisji.
Budżet długoterminowy wraz z funduszem odbudowy po pandemii COVID-19 NextGenerationEU wynosi około 2 bln euro w cenach bieżących.
Negocjacje dotyczące budżetu długoterminowego rozpoczynają się kilka lat przed jego faktycznym przyjęciem.
Komisja rozpoczyna formalny proces, przedstawiając pakiet wniosków dotyczących kolejnego budżetu długoterminowego. Pakiet ten zawiera propozycje dotyczące:
- aktu prawnego (rozporządzenia) określającego, ile UE może wydać („rozporządzenie w sprawie WRF”)
- decyzji określającej źródła dochodów UE („decyzja w sprawie zasobów własnych”)
- prawodawstwa w konkretnych sektorach, regulującego wszystkie unijne programy finansowania.
Rada UE przygotowuje swoje stanowisko na podstawie wniosków Komisji. Określa w nim kwestie wymagające impulsu politycznego i ustalenia priorytetów przez przywódców krajów UE. Jej wnioski pomagają liderom krajów UE zgromadzonym w Radzie Unii Europejskiej w opracowaniu projektu konkluzji w sprawie pakietu. Te wskazówki polityczne dotyczące głównych elementów budżetu mają umożliwić Radzie zajęcie stanowiska.
Parlament Europejski również przyjmuje stanowisko w odniesieniu do wniosków Komisji.
Gdy wszystkie strony ustalą już swoje stanowisko, Parlament i Rada rozpoczynają negocjacje, aby osiągnąć porozumienie.
Po osiągnięciu porozumienia budżet długoterminowy zostaje przyjęty zgodnie ze „specjalną procedurą ustawodawczą”. Co dzieje się z dwoma głównymi aktami prawnymi?
Rozporządzenie w sprawie WRF zostaje przyjęte po tym, jak:
- Rada osiągnie jednomyślność w sprawie porozumienia uzgodnionego w negocjacjach
- Parlament wyrazi zgodę na zakończenie procesu decyzyjnego (może zatwierdzić lub odrzucić stanowisko Rady, ale nie może wprowadzić do niego poprawek).
Zanim decyzja w sprawie zasobów własnych wejdzie w życie, wymaga:
- jednomyślności w Radzie
- opinii Parlamentu
- zatwierdzenia przez każdy kraj UE zgodnie z jego wymogami konstytucyjnymi (np. przez parlamenty narodowe).
W razie potrzeby budżet długoterminowy może zostać zmieniony w okresie jego obowiązywania, jeżeli pojawią się bezprecedensowe i nieoczekiwane nowe wyzwania.
Stało się tak na przykład w przypadku budżetu na lata 2021–2027. Rosja wkroczyła na terytorium Ukrainy, co doprowadziło do wysokiej inflacji, wzrostu stóp procentowych oraz pojawienia się wyzwań związanych z migracją. W obliczu tych wydarzeń Komisja zaproponowała zmianę budżetu w 2023 r., a Rada przyjęła go w 2024 r. po uzyskaniu zgody Parlamentu.
Budżet roczny
Co roku negocjowany jest i przyjmowany nowy budżet roczny. Określa się w nim wydatki i dochody na dany rok budżetowy do wysokości ustalonej w budżecie długoterminowym.
Komisja przedstawia projekt budżetu, który jest następnie negocjowany i zatwierdzany przez Parlament Europejski i Radę. Komisja jest odpowiedzialna za wykonanie budżetu.
W zależności od rodzaju finansowania budżet UE może być zarządzany:
- wspólnie przez Komisję i organy krajowe
- bezpośrednio przez Komisję
- pośrednio przez inne organy w UE lub spoza niej.
Kraje UE i Komisja odpowiadają wspólnie za wykonanie około połowy budżetu.
Jak budżet roczny jest negocjowany i przyjmowany
O rocznym budżecie UE decydują wspólnie Parlament i Rada. Jest on sporządzany i negocjowany w roku poprzedzającym jego wykonanie.
- Do 1 lipca wszystkie instytucje UE przesyłają Komisji swoje preliminarze dochodów i wydatków.
- Do 1 września Komisja przedkłada Parlamentowi i Radzie projekt budżetu rocznego oparty na obowiązującym rozporządzeniu w sprawie WRF i wytycznych budżetowych na nadchodzący rok. Komisja najczęściej przedstawia projekt budżetu już w czerwcu.
- Do 1 października Rada przyjmuje stanowisko w sprawie projektu budżetu (wraz z poprawkami).
- Przed upływem 42 dni stanowisko przyjmuje Parlament (wraz z wszelkimi poprawkami).
Po przedłożeniu projektu i przyjęciu stanowisk kolejne kroki zależą od tego, w jaki sposób i kiedy zostanie osiągnięte porozumienie.
Jeśli Parlament i Rada nie mogą dojść do porozumienia:
- zwołuje się „komitet pojednawczy”, w którego skład wchodzą przedstawiciele obu tych instytucji. Jego zadaniem jest osiągnięcie porozumienia w sprawie wspólnego projektu w terminie 21 dni od przyjęcia stanowiska przez Parlament
- na zatwierdzenie lub odrzucenie wspólnego projektu Parlament Europejski i Rada mają 14 dni.
Możliwe są trzy scenariusze:
- Zarówno Parlament, jak i Rada zatwierdzają wspólny projekt: Parlament przyjmuje budżet.
- Rada odrzuca wspólny projekt: Parlament może mimo to przyjąć budżet, ale tylko jeśli zagłosuje za nim większość parlamentarzystów (60 proc. oddanych głosów).
- Zarówno Parlament, jak i Rada odrzucają wspólny projekt lub nie mogą osiągnąć porozumienia: budżet zostaje odrzucony, a Komisja musi przedłożyć nowy projekt budżetu.
Budżet roczny, podobnie jak budżet długoterminowy, może zostać zmieniony w reakcji na nieprzewidziane okoliczności lub w świetle nowych informacji niedostępnych w momencie przedstawienia projektu przez Komisję.
Może to nastąpić poprzez „list w sprawie poprawek” (jeżeli nie doszło jeszcze do ostatecznego przyjęcia budżetu) lub poprzez budżet korygujący (jeżeli rozpoczęło się wykonanie budżetu). Stosuje się do nich te same przepisy co w przypadku budżetu długoterminowego.
Harmonogram rocznych negocjacji budżetowych