Budżet UE ma kluczowe znaczenie dla reagowania na wyzwania, przed którymi stoi UE. Dzięki niemu UE pozostaje demokratyczna i konkurencyjna oraz cieszy się pokojem i dobrobytem. Unia wykorzystuje swój budżet do finansowania priorytetów i dużych projektów, których większość krajów UE nie byłaby w stanie sfinansować samodzielnie ze względu na rozmiar tych przedsięwzięć lub ich transgraniczny charakter. Unijny budżet łączy zasoby krajów UE, sprzyja jedności i zapewnia wsparcie zarówno poszczególnym krajom, jak i ich obywatelom, a także innym krajom spoza UE, wzmacniając tym samym unijną gospodarkę i pozycję geopolityczną Europy.
UE przyjmuje długoterminowe plany wydatków zwane wieloletnimi ramami finansowymi, które wyznaczają priorytety i pułapy wydatków na okres kilku lat. Obecnie obowiązuje budżet długoterminowy na lata 2021–2027.
Oprócz budżetu długoterminowego co roku negocjuje się i przyjmuje budżet roczny. Określa się w nim wydatki i dochody na dany rok budżetowy do wysokości ustalonej w budżecie długoterminowym.
Komisja przedstawia projekt budżetu, który jest następnie negocjowany i zatwierdzany przez Parlament Europejski i Radę. Komisja zarządza wprawdzie ponad połową środków wspólnie z rządami krajowymi, ale jednocześnie jest odpowiedzialna za zarządzanie całym budżetem.
Parlament co roku ocenia sposób wykonania budżetu za poprzedni rok. Na podstawie zalecenia Rady podejmuje decyzję o zatwierdzeniu lub odrzuceniu sposobu wykonania budżetu przez Komisję. Jest to tzw. udzielenie absolutorium.
Na co przeznaczane są środki
Dzięki budżetowi Unia tworzy miejsca pracy, finansuje projekty, które poprawiają infrastrukturę zdrowotną, edukacyjną, transportową i energetyczną, wzmacnia ochronę granic, pomaga w walce ze zmianą klimatu i wspiera transformację cyfrową społeczeństw. To tylko kilka przykładów korzyści płynących z budżetu.
W ostatnich latach budżet UE staje się coraz silniejszym spoiwem w kontekście solidarności Unii jako główne unijne narzędzie reagowania kryzysowego. Pomaga on sprostać największym wyzwaniom stojącym przed UE, od pandemii COVID-19 po rosyjską inwazję na Ukrainę, a także pozwala zapewnić niezależność energetyczną i budować autonomię strategiczną UE.
Budżet na lata 2021–2027 wraz z funduszem odbudowy NextGenerationEU wynosi około 2 bln euro w cenach bieżących. Wydatki z budżetu UE można podzielić na siedem kategorii:
- Jednolity rynek, innowacje i gospodarka cyfrowa
- Spójność, odporność i wartości
- Zasoby naturalne i środowisko
- Migracja i zarządzanie granicami
- Bezpieczeństwo i obrona
- Sąsiedztwo i świat
- Europejska administracja publiczna
Przegląd kwot budżetu długoterminowego w cenach bieżących
Priorytety i wydatki określone w budżecie na 2024 r.
Z budżetu na 2024 r. finansowane są najważniejsze potrzeby krajów UE i ich światowych partnerów w zakresie odbudowy gospodarek. Przyczyni się on do modernizacji i wzmocnienia Unii dzięki transformacji ekologicznej i cyfrowej, stworzeniu nowych miejsc pracy oraz wzmocnieniu roli Europy w świecie.
W ramach budżetu UE w szczególności zwiększa wsparcie dla Ukrainy, pobudza inwestycje w technologie krytyczne i obronę, zapewnia zasoby na wsparcie partnerów na Bałkanach Zachodnich oraz pomaga krajom UE dotkniętym klęskami żywiołowymi, a także krajom zmagającym się z kryzysami humanitarnymi.
Zarządzanie funduszami UE
W latach 2021–2027 budżetem długoterminowym zarządzają:
- organy krajowe wspólnie z Komisją – 56 proc. („zarządzanie dzielone”)
- Komisja, jej agencje i biura poza UE – 37 proc. („zarządzanie bezpośrednie”)
- inne organizacje międzynarodowe, agencje narodowe i kraje spoza UE – 7 proc. („zarządzanie pośrednie”).
- W przypadku instrumentu NextGenerationEU 90 proc. środków zostanie przekazanych za pośrednictwem Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności wdrażanego w ramach zarządzania bezpośredniego, o łącznej wartości 648 mld euro.
Ostateczna odpowiedzialność za wykonanie budżetu spoczywa na Komisji, która musi dopilnować, by każde wydane euro zostało zaksięgowane i rozliczone. W przypadku dokonania nienależnych płatności Komisja współpracuje z konkretnymi krajami UE, aby odzyskać pieniądze.
Roczny budżet UE podlega kontrolom wewnętrznym i zewnętrznym, zarówno w trakcie jego wykonania, jak i po jego wykonaniu. Przeprowadzają je Komisja, Europejski Trybunał Obrachunkowy i Parlament Europejski. W gestii Europejskiego Urzędu ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych leży z kolei prowadzenie dochodzeń w sprawie nieuczciwego wykorzystania budżetu UE.
