Unia Europejska jest oparta na zasadach praworządności. Oznacza to, że podstawą wszystkich jej działań są traktaty, przyjęte dobrowolnie i demokratycznie przez wszystkie państwa członkowskie. Na przykład jeżeli dany obszar polityki nie jest wymieniony w traktacie, Komisja nie może proponować przepisów dotyczących tego obszaru.
Traktat jest wiążącą umową między państwami członkowskimi UE. Określa się w nim cele UE, zasady funkcjonowania instytucji UE, sposób podejmowania decyzji oraz relacje między UE a jej państwami członkowskimi.
Traktaty są zmieniane, aby polityka UE stawała się bardziej skuteczna i przejrzysta, była przygotowana na przyjęcie nowych państw członkowskich i obejmowała nowe obszary współpracy, takie jak wspólna waluta.
W oparciu o traktaty instytucje UE mogą przyjmować przepisy, które są następnie wdrażane przez państwa członkowskie. Pełne teksty traktatów, prawodawstwa, orzecznictwa i wniosków ustawodawczych można znaleźć w bazie unijnych aktów prawnych EUR-Lex.
Najważniejsze traktaty uporządkowane chronologicznie od najnowszych do najstarszych:
Data podpisania: 13 grudnia 2007 r.
Data wejścia w życie: 1 grudnia 2009 r.
Cel: Unia Europejska ma być bardziej demokratyczna, skuteczniejsza i zajmować wspólne stanowisko w sprawie globalnych problemów, takich jak zmiana klimatu, wypowiadając się jednym głosem.
Najważniejsze zmiany: większe uprawnienia Parlamentu Europejskiego, zmiana procedur głosowania w Radzie, inicjatywa obywatelska, stały przewodniczący Rady Europejskiej, nowy wysoki przedstawiciel do spraw zagranicznych, nowe służby dyplomatyczne UE.
Traktat lizboński wyjaśnia, które uprawnienia:
– należą do UE
– należą do państw członkowskich UE
– są dzielone.
Cele i wartości UE są określone w traktacie lizbońskim oraz w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej.
Pełny tekst traktatu lizbońskiego
Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy (2004 r.), którego cele są podobne do celów traktatu lizbońskiego, został podpisany, lecz nigdy go nie ratyfikowano.
Data podpisania: 26 lutego 2001 r.
Data wejścia w życie: 1 lutego 2003 r.
Cel: reforma instytucji umożliwiająca efektywne funkcjonowanie UE przy 25 państwach członkowskich.
Najważniejsze zmiany: metody zmiany składu Komisji i zmieniony system głosowania w Radzie.
Data podpisania: 2 października 1997 r.
Data wejścia w życie: 1 maja 1999 r.
Cel: reforma instytucji UE w ramach przygotowania do przyjęcia nowych państw członkowskich.
Najważniejsze zmiany: zmiana, nowa numeracja i konsolidacja traktatów UE i EWG. Bardziej przejrzysty proces decyzyjny (częstsze stosowanie zwykłej procedury ustawodawczej).
Data podpisania: 7 lutego 1992 r.
Data wejścia w życie: 1 listopada 1993 r.
Cel: przygotowanie europejskiej unii walutowej i wprowadzenie elementów unii politycznej (obywatelstwo, wspólna polityka zagraniczna i wspólna polityka spraw wewnętrznych).
Najważniejsze zmiany: ustanowienie Unii Europejskiej i wprowadzenie procedury współdecyzji, przyznanie Parlamentowi większej roli w procesie decyzyjnym. Nowe formy współpracy między rządami UE – na przykład w obszarze obrony, sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.
Data podpisania: 17 lutego 1986 r. (Luksemburg) / 28 lutego 1986 r. (Haga)
Data wejścia w życie: 1 lipca 1987 r.
Cel: reforma instytucji w ramach przygotowań do członkostwa Portugalii i Hiszpanii oraz przyspieszenie procesu decyzyjnego w ramach przygotowań do jednolitego rynku.
Najważniejsze zmiany: rozszerzenie procedury głosowania większością kwalifikowaną w Radzie (pojedynczemu krajowi jest trudniej zawetować proponowane przepisy), utworzenie procedur współpracy i zgody, zwiększenie wpływu Parlamentu.
Data podpisania: 8 kwietnia 1965 r.
Data wejścia w życie: 1 lipca 1967 r.
Cel: usprawnienie działania instytucji europejskich.
Najważniejsze zmiany: utworzenie jednej Komisji i jednej Rady dla trzech wspólnot europejskich (EWG, Euratom, EWWiS). Uchylony traktatem amsterdamskim.
Data podpisania: 25 marca 1957 r.
Data wejścia w życie: 1 stycznia 1958 r.
Cel: powołanie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratom).
Najważniejsze zmiany: rozszerzenie procesu integracji europejskiej na ogólną współpracę gospodarczą.
Pełny tekst Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą
Pełny tekst Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Energii Atomowej
Data podpisania: 18 kwietnia 1951 r.
Data wejścia w życie: 23 lipca 1952 r.
Data wygaśnięcia: 23 lipca 2002 r.
Cel: stworzenie współzależności na rynku węgla i stali, tak aby jeden kraj nie mógł mobilizować sił zbrojnych bez wiedzy innych krajów. Złagodzenie braku zaufania i napięć po drugiej wojnie światowej. Traktat EWWiS wygasł w 2002 r.
Pełny tekst Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Węgla i Stali
Do zmian traktatów założycielskich dochodziło, gdy do UE przystępowały nowe kraje:
- 2013 r. (Chorwacja).
- 2007 r. (Bułgaria, Rumunia)
- 2004 r. (Cypr, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Czechy, Słowacja, Słowenia, Węgry)
- 1995 r. (Austria, Finlandia, Szwecja)
- 1986 r. (Hiszpania, Portugalia)
- 1981 r. (Grecja)
- 1973 r. (Dania, Irlandia, Wielka Brytania)
