Struktura i lokalizacja
Struktura instytucjonalna Unii Europejskiej jest wyjątkowa, a jej system decyzyjny stale ewoluuje. W całej UE działa 7 instytucji europejskich, 7 organów UE i ponad 30 agencji zdecentralizowanych. Współpracują one ze sobą w celu realizacji wspólnych interesów UE i Europejczyków.
Jeśli chodzi o administrację, istnieje 20 agencji i organizacji UE, które pełnią określone funkcje prawne, oraz 4 służby międzyinstytucjonalne, które wspierają instytucje.
Wszystkie te podmioty pełnią określone role – od opracowywania przepisów UE i kształtowania polityki, po wdrażanie polityki i pracę w specjalistycznych dziedzinach, takich jak zdrowie, medycyna, transport i środowisko.
Istnieją cztery główne instytucje decyzyjne, które kierują administracją UE. Instytucje te wspólnie określają kierunek polityki UE i odgrywają różne role w procesie stanowienia prawa:
- Parlament Europejski (Bruksela/Strasburg/Luksemburg)
- Rada Europejska (Bruksela)
- Rada Unii Europejskiej (Bruksela/Luksemburg)
- Komisja Europejska (Bruksela/Luksemburg/przedstawicielstwa w całej UE)
Ich pracę uzupełniają inne instytucje i organy, do których należą:
- Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (Luksemburg)
- Europejski Bank Centralny (Frankfurt)
- Europejski Trybunał Obrachunkowy (Luksemburg)
Instytucje i organy UE współpracują w szerokim zakresie z siecią agencji i organizacji UE w całej Unii Europejskiej. Podstawową funkcją tych organów i agencji jest przekładanie polityki na rzeczywistość.
Około 60 tys. urzędników służby cywilnej UE i innych pracowników służy 450 mln Europejczyków (i niezliczonym innym osobom na całym świecie). W rzeczywistości jest to stosunkowo niewielka liczba – francuskie ministerstwo finansów zatrudnia około 140 tys. pracowników na 67 mln mieszkańców.
Instytucje
Uprawnienia, obowiązki i procedury instytucji UE zostały określone w traktatach założycielskich UE: Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (1957 r.) i Traktacie o Unii Europejskiej (1992 r.). W traktacie lizbońskim (2007 r.) wprowadzono pewne zmiany i uzupełnienia do ich kompetencji.
Cztery główne instytucje Unii, pełniące różne funkcje, ściśle ze sobą współpracują w celu ustalenia programu działań UE oraz inicjowania i koordynowania procesu stanowienia prawa w UE.
Zasadniczo Rada Europejska nie stanowi prawa. Może jednak wyrazić ona zgodę na zmiany w Traktacie o funkcjonowaniu UE. Jej główną rolą jest określanie kierunku politycznego UE. W większości przypadków Parlament Europejski, Rada Unii Europejskiej i Komisja Europejska opracowują strategie polityczne i przepisy mające zastosowanie w całej UE. Procedura, którą stosują, nosi nazwę zwykłej procedury ustawodawczej.
Zasadniczo Komisja proponuje nowe akty prawne, a Parlament i Rada Unii Europejskiej je przyjmują. Następnie państwa członkowskie wprowadzają je w życie, a Komisja czuwa nad ich właściwym stosowaniem.
Parlament Europejski reprezentuje obywateli państw członkowskich UE. Posłowie do PE są wybierani w wyborach bezpośrednich. Podejmuje decyzje dotyczące prawa europejskiego wspólnie z Radą Unii Europejskiej. Zatwierdza również budżet UE. Prowadzi sieć biur kontaktowych w stolicach UE, Londynie, Edynburgu i Waszyngtonie.
Szefowie państw lub rządów krajów UE spotykają się jako Rada Europejska, aby określić ogólny kierunek polityczny i priorytety Unii Europejskiej. Na czele Rady Europejskiej stoi przewodniczący wybierany na 2,5-letnią kadencję, którą można jednokrotnie odnowić. Rada nie przyjmuje aktów prawnych, z wyjątkiem ewentualnych zmian w Traktacie UE.
Reprezentuje rządy poszczególnych krajów UE. Rada UE to organ, w ramach którego ministrowie ze wszystkich rządów spotykają się, aby przyjmować akty prawne i koordynować politykę w poszczególnych obszarach. Ministrowie spotykają się w różnych konfiguracjach w zależności od tematu, który ma być przedmiotem dyskusji. Rada UE podejmuje decyzje dotyczące prawa europejskiego wspólnie z Parlamentem Europejskim.
Komisja Europejska reprezentuje wspólne interesy UE i jest głównym organem wykonawczym UE. Korzystając z „prawa inicjatywy ustawodawczej”, przedstawia wnioski w sprawie nowych aktów prawnych, które są następnie analizowane i przyjmowane przez Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej. Zarządza również polityką UE (z wyjątkiem wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, którą prowadzi wysoki przedstawiciel ds. WPZiB, wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej) oraz budżetem UE, a także czuwa nad prawidłowym stosowaniem prawa Unii przez poszczególne kraje. Biura przedstawicielstw są głosem Komisji w całej UE. Monitorują i analizują opinię publiczną w kraju przyjmującym, dostarczają informacji na temat polityki i sposobu funkcjonowania UE oraz ułatwiają współpracę Komisji z przyjmującym państwem członkowskim.
Pracę tych czterech głównych instytucji Unii, która obejmuje zadania ustawodawcze i wykonawcze UE, uzupełniają prace kolejnych trzech instytucji Unii: Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Europejskiego Banku Centralnego i Europejskiego Trybunału Obrachunkowego. Te trzy instytucje są odpowiedzialne za zarządzanie aspektami sądowniczymi, finansowymi i związanymi z audytem zewnętrznym Unii Europejskiej.
Trybunał czuwa nad przestrzeganiem prawa Unii oraz nad prawidłową interpretacją i stosowaniem traktatów: kontroluje legalność aktów instytucji Unii, czuwa nad przestrzeganiem przez państwa UE zobowiązań wynikających z traktatów oraz dokonuje wykładni prawa Unii na wniosek sądów krajowych.
EBC i Europejski System Banków Centralnych są odpowiedzialne za utrzymywanie stabilnych cen w strefie euro. Odpowiadają one również za politykę monetarną i kursową w strefie euro oraz wspierają politykę gospodarczą UE.
Europejski Trybunał Obrachunkowy przyczynia się do poprawy zarządzania finansami UE oraz promuje rozliczalność i przejrzystość, a także działa jako niezależny strażnik interesów finansowych obywateli Unii. Sprawdza, czy środki finansowe UE są prawidłowo rozliczane, czy są pozyskiwane i wydawane zgodnie z odpowiednimi zasadami i przepisami oraz czy przynoszą one wymierne korzyści.
Organy
Oprócz instytucji istnieje szereg organów, które odgrywają specjalistyczne role, pomagając UE w wypełnianiu jej zadań. Niektóre organy mają za zadanie doradzać instytucjom (Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny, Europejski Komitet Regionów), inne zapewniają przestrzeganie przez instytucje przepisów i procedur UE (Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich, Europejski Inspektor Ochrony Danych). Europejska Służba Działań Zewnętrznych jest organem polityki zewnętrznej, który wspiera UE w sprawach zagranicznych.
ESDZ jest służbą dyplomatyczną Unii Europejskiej. Wspiera Wysokiego Przedstawiciela Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa / wiceprzewodniczącego Komisji Europejskiej w realizacji wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE oraz zapewnia spójność i koordynację działań zewnętrznych UE. Dysponuje siecią delegatur Unii na całym świecie.
EKES reprezentuje różne podmioty społeczeństwa obywatelskiego z całej Europy, w tym pracodawców, pracowników i przedstawicieli innych organizacji społecznych, zawodowych, gospodarczych i kulturalnych. Parlament Europejski, Rada Unii Europejskiej i Komisja Europejska zasięgają opinii EKES-u przy podejmowaniu decyzji w sprawach politycznych wchodzących w zakres jego kompetencji.
KR reprezentuje władze regionalne i lokalne. Parlament Europejski, Rada Unii Europejskiej i Komisja Europejska zasięgają opinii KR w sprawach istotnych dla władz lokalnych i regionalnych.
EBI jest organem Unii Europejskiej udzielającym pożyczek. Jego działalność koncentruje się na klimacie i środowisku, rozwoju, innowacjach i umiejętnościach, małych i średnich przedsiębiorstwach, infrastrukturze i spójności.
Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich jest niezależnym i bezstronnym organem, który rozlicza instytucje i agencje UE oraz propaguje dobrą administrację. Rzecznik pomaga osobom, przedsiębiorstwom i organizacjom, które napotykają problemy w kontaktach z UE, badając skargi dotyczące niewłaściwego administrowania, a także aktywnie analizując szersze kwestie systemowe.
EIOD czuwa nad tym, by instytucje i organy UE respektowały prawo obywateli do prywatności przy przetwarzaniu ich danych osobowych.
EROD jest niezależnym organem, który zapewnia spójne stosowanie przepisów o ochronie danych w całej UE i promuje współpracę między krajowymi organami ochrony danych w UE.
Służby międzyinstytucjonalne
Instytucje UE utworzyły cztery służby międzyinstytucjonalne, które mają obsługiwać instytucje UE, a także jej agencje i organy, oraz wspierać ich pracę. Każda z tych służb ma określone kompetencje, które obejmują podstawowe potrzeby instytucji UE, takie jak rekrutacja, szkolenie i rozwój pracowników, IT i publikacje. Urząd Publikacji powstał w 1969 r., natomiast pozostałe urzędy zostały utworzone niedawno – Europejski Urząd Doboru Kadr w 2003 r., Europejska Szkoła Administracji w 2005 r., a zespół reagowania na incydenty komputerowe w 2012 r.
CERT-UE zarządza ochroną systemów informatycznych instytucji UE przed zagrożeniami – wspiera służby poszczególnych instytucji UE odpowiedzialne za bezpieczeństwo informatyczne, a także współpracuje ze swoimi odpowiednikami z sektora publicznego w państwach członkowskich.
Europejska Szkoła Administracji organizuje szkolenia w określonych dziedzinach dla pracowników UE i ściśle współpracuje z działami szkoleniowymi wszystkich instytucji, aby uniknąć powielania działań.
EPSO jest urzędem doboru kadr UE. Organizuje konkursy w celu rekrutacji kandydatów do pracy w instytucjach i agencjach UE.
Urząd Publikacji Unii Europejskiej jest oficjalnym dostawcą usług wydawniczych dla wszystkich instytucji, organów i agencji UE. Jako taki stanowi centralny punkt dostępu do prawa Unii, publikacji, otwartych danych, wyników badań, ogłoszeń o zamówieniach publicznych i innych oficjalnych informacji.
Agencje zdecentralizowane
Obecnie istnieje ponad 30 agencji zdecentralizowanych. Mają one własną osobowość prawną, są ustanawiane na czas nieokreślony i są jednostkami odrębnymi od instytucji UE.
Agencje zdecentralizowane pomagają we wdrażaniu polityki UE. Ułatwiają również współpracę pomiędzy UE i władzami krajowymi poprzez gromadzenie i udostępnianie wiedzy technicznej i specjalistycznej obu stron.
Agencje zdecentralizowane są rozsiane po całej Europie i zajmują się kwestiami wpływającymi na codzienne życie prawie 450 mln mieszkańców UE. Do przykładowych obszarów działalności należą: żywność, medycyna, wymiar sprawiedliwości, bezpieczeństwo transportu, narkomania i środowisko.
Na przykład:
Europejska Agencja Leków jest agencją zdecentralizowaną z siedzibą w Amsterdamie. Założona w 1995 r., zajmuje się zapewnieniem skuteczności i bezpieczeństwa produktów leczniczych do stosowania u ludzi i weterynaryjnych produktów leczniczych w całej Europie. Europejska Agencja Leków promuje również badania i innowacje w zakresie opracowywania leków. W znacznym stopniu przyczyniła się do rozwoju leków dla dzieci, leków na choroby rzadkie, terapii zaawansowanych, leków ziołowych i weterynaryjnych produktów leczniczych. Ma również do odegrania rolę w rozwiązywaniu problemów dotyczących zdrowia publicznego, takich jak AIDS, rak, choroba Alzheimera i cukrzyca.
Zob. wszystkie agencje zdecentralizowane
Zob. prace Europejskiej Agencji Leków dotyczące chorób wirusowych
Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa
UE utworzyła trzy agencje, które mają realizować bardzo jasno określone zadania techniczne, naukowe i zarządcze. Nadrzędną misją tych trzech agencji jest pomoc UE i jej państwom członkowskim w realizacji wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, w tym wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony, oraz innych aspektów działań zewnętrznych UE.
Agencja Obrony wspiera rozwój zdolności obronnych i współpracy wojskowej między krajami UE. Pobudza ona do prowadzenia badań i rozwijania technologii obronnych, wzmacnia europejski przemysł obronny i działa jako wojskowy pośrednik w sprawach polityki UE.
Instytut analizuje zagadnienia polityki zagranicznej oraz polityki bezpieczeństwa i obrony. Dostarcza analiz, organizuje fora dyskusyjne, aby pomóc w kształtowaniu polityki UE, oraz wnosi wkład w debaty na temat strategii bezpieczeństwa w Europie i poza nią.
Centrum Satelitarne dostarcza produkty i usługi wywiadu geoprzestrzennego, głównie poprzez analizę danych z satelitów obserwacyjnych. Stosuje system wczesnego ostrzegania decydentów o potencjalnych kryzysach, umożliwiając podjęcie w odpowiednim czasie działań dyplomatycznych, gospodarczych i humanitarnych.
Agencje wykonawcze
Komisja Europejska utworzyła na czas określony sześć agencji wykonawczych, które mają zarządzać konkretnymi zadaniami związanymi z programami UE. Te agencje wykonawcze, będące podmiotami prawnymi, pracują nad inicjatywami Komisji obejmującymi różne dziedziny, od zdrowia i edukacji po innowacje i badania.
Na przykład:
Komisja Europejska ustanowiła Agencję Wykonawczą Europejskiej Rady ds. Innowacji i ds. MŚP (EISMEA) w celu rozwoju i wdrożenia Europejskiej Rady ds. Innowacji, która identyfikuje i wspiera przełomowe technologie i innowacje. Agencja jest również odpowiedzialna za zarządzanie programami UE w zakresie wspierania MŚP, ekosystemów innowacji, jednolitego rynku, polityki konsumenckiej i międzyregionalnych inwestycji innowacyjnych. Agencja dba o to, aby prace finansowane w ramach tych programów przynosiły rezultaty i zapewnia Komisji cenny wkład w realizację jej zadań politycznych.
Agencje i organy Euratomu
Istnieją dwie agencje i organy Euratomu, które utworzono, aby wspierać realizację celów określonych w Traktacie ustanawiającym Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (EURATOM, 1957 r.). Cele Traktatu obejmują: koordynację programów naukowo-badawczych państw członkowskich w zakresie pokojowego wykorzystania energii jądrowej; udostępnienie zasobów wiedzy oraz infrastruktury i środków finansowych przeznaczonych na działania w tej dziedzinie; oraz zapewnienie wystarczającej ilości energii jądrowej i bezpieczeństwa jej dostaw.
Agencja zapewnia regularne i sprawiedliwe dostawy paliw jądrowych dla użytkowników w UE. Zwiększa ona bezpieczeństwo dostaw dla użytkowników w Unii Europejskiej.
Wspólne przedsięwzięcie zarządza wkładem UE w projekt ITER (pierwotnie międzynarodowy eksperymentalny reaktor termojądrowy), którego celem jest wykazanie naukowej i technologicznej wykonalności wykorzystania energii termojądrowej, a także współpracuje z Japonią w zakresie projektów badawczo-rozwojowych dotyczących energii termojądrowej.